Niemcy napadli na Polskę dnia 1.09.1939 roku. Pomimo bohaterskiej obrony Wojsk Polskich – Niemcy bombardując miasta , osiedla i wioski posuwali się w głąb kraju.

Do Suchowoli dotarli dnia 14 września 1939r. wojska polskie atakowane z jednej strony przez Niemców z drugiej strony naciskane przez wojska radzieckie, które wkroczyły do Polski dnia 17 września 1939r. usiłowały się bronić wycofując się w kierunku Rumunii.

Przez kilka dni przed bitwą o Suchowolę na plebanii w Suchowoli znajdowała się kancelaria prezydenta Rzeczypospolitej Polski.

Oddziały polskie w nocy z dnia 23/24 atakując od Bożej Woli i Kolonii Suchowoli, a za kościołem na białą broń odbiły Suchowolę. Niemcy w dzień znowu odebrali Suchowolę. Ludzi spędzili do kościoła i trzymali tam przez kilka godzin. W tym czasie podpalili zakościół.

Po dotarciu większej ilości polskich oddziałów – Polacy ponownie zdobyli Suchowolę po południu 24.IX.1939r. Ludzi z kościoła uwolnił oddział Wojska Polskiego pod dowództwem Henryka Jerzego Szcześniewskiego, który dobrze znał ten teren.

Po ponownym zdobyciu Suchowoli przez Niemców artyleria Polska ostrzeliwała kościół bardzo celnie. Pociski trafiały w kościół, gdzie schronili się Niemcy. Jeden z pocisków przebił sklepienie zabijając kilku Niemców i wielu raniąc.

W walkach o Suchowolę brały udział :

• Mazowiecka Brygada Kawalerii

W której skład wchodzili :

• 1 pułk szwoleżerów,

• 7 pułk ułanów lubelskich,

• 11 pułk ułanów legionowych,

• 1 dywizjon artylerii konnej

oraz wiele oddziałów przegrupowanych po stratach poniesionych w walce z wrogiem. Między innymi:

• Pułk 27 artylerii konnej,

• 10 dywizja piechoty,

• 4 pułk strzelców konnych,

• 6 pułk strzelców podhalańskich,

• 13 brygada strzelców Gn. Olbrychta

i wielu żołnierzy z innych rozproszonych oddziałów, którzy przyłączyli się do wyżej wspomnianych formacji.

W walkach tych udział brali Generałowie:

Władysław Anders, Olbrycht, Kruszewski pod dowództwem Dąb-Biernackiego.

Po ciężkich walkach w dniach 25 i 26 września wojska te dotarły w rejon Tereszpola otoczone z wszystkich stron bez amunicji kapitulowały.

27.IX.1939r. decyzja generała Przedżymiskiego

We wsi Kukiełki. Dużo broni zniszczono lub zachowano do dalszej walki.

W czasie walk i po bitwie pogrzebano żołnierzy – tam gdzie poginęli. Rannych odwieziono do Zamościa ze szpitala polowego , który znajdował się w szkole w Suchowoli. Niemcy nakazali ekshumacje zwłok żołnierzy i przewiezienie ich na cmentarz w Suchowoli. Ekshumowano je w lutym 1941r. w ekshumacji brali udział:

• Wójt gminy z Potoczka – Stanisław Fusiarz,

• Sołtys z Suchowoli – Andrzej Zuszman,

a także ludzie wyznaczeni do odkopywania, oraz miejscowa nauczycielka Jadwiga Grzybowska i jej siostra Izabela, które poszukiwały przy zwłokach dokumentów, na podstawie których ustalano nazwiska wielu osób.

Ceremonii Liturgicznych i pogrzebowych dokonał

Ks. Czesław Szydłowski – miejscowy proboszcz i Stanisław Franecki – organista.

Hrabina – Maria Łoś – właścicielka majątków : Adamów i Bondyrz z fabryką mebli: dała trumny zrobione w fabryce mebli w Bondyrzu.

Dla wszystkich żołnierzy, oraz drzewo dębowe na krzyże, które zrobili :

• Antoni Koniec,

• Bronisław Wasiura,

z ulicy w Suchowoli.

Na krzyżach umieszczono blaszane tabliczki z nazwiskami żołnierzy, lub z napisamy „nieznany”, jeżeli nie ustalono ich nazwiska. Po 1945 roku wyrzucano krzyże na polecenie władz gminnych i zrobiono cementowe poduszki, zniszczono również tabliczki z nazwiskami. Następnie w 1957 roku do tych poduszek dostawione cementowe krzyże Grunwaldu, ogrodzono groby metalowymi słupkami i obciągnięto łańcuchem.

Następnie postawiono pomnik z piaskowca Orła zrywającego pęta z niesłusznym napisem.

„Poległym żołnierzom w walce z Hitlerowskim okupantem w latach 1939-1944 cześć ich pamięci”, ponieważ tu leżą żołnierze , którzy zginęli w 1939 r.

W 30-stą rocznicę bitwy o Suchowolę na kościele umieszczono tabliczkę pamiątkową ku czci poległym rzez współkolegów z Ciechanowa.

Grobami opiekowały się szkoły z gminy Suchowola, koło gospodyń, harcerze i znowu szkoła w Suchowoli najczęściej pani Draganowa z Suchowoli.

W roku 1983 z ofiar wiernych staraniem Ks. Edwarda Kaszaka bez pomocy władz postawiono nowe metalowe krzyże z historycznymi orłami w koronach z 1939r., tablice pamiątkową z mosiądzu z napisem

„Żołnierzom poległym w obronie ojczyzny w roku 1939 wdzięczni rodacy”

oraz kaplicę cmentarną ku uczczeniu poległych żołnierzy na terenie parafii Suchowola Zamojska.

Kaplica została poświęcona w 44-tą rocznicę bitwy o Suchowolę przez Ks.Bp.Ord. Lubelskiego Dr Bolesława Pylatka.

Dn. 25.IX.1983r. po mszy św. Przy licznym udziale wiernych i kombatantów z 1939r.

 

Ks. Edward Kaszak